Η θεωρία του κυριαρχικού σκύλου και το παιχνίδι με τις λέξεις.
Τα τελευταία χρόνια έχει δημιουργηθεί μια σύγχυση στους κηδεμόνες των σκύλων, αλλά και σε πολλούς εκπαιδευτές, παρακολουθώντας τις δύο επικρατέστερες “σχολές” να συγκρούονται για το εάν η θεωρία της “κυριαρχικότητας” ισχύει ή όχι.
Στην πραγματικότητα αυτή η σύγκρουση δεν είναι παρά ένα παιχνίδι με τις λέξεις.
Από την μια πλευρά έχουμε τον κλασικό ισχυρισμό, ότι υπάρχει μια έμφυτη τάση του σκύλου να “κυριαρχεί” έναντι των άλλων μελών της αγέλης του. Παράλληλα υπάρχει ο ισχυρισμός ότι αυτή η τάση είναι υπεύθυνη για την διαμόρφωση της ιεραρχίας στην δομή μιας αγέλης, αφού μέσα από μια διαδικασία ψυχολογικών αλλά και πραγματικών μαχών ο δυνατότερος επικρατεί ως ο Α-ρχηγός της αγέλης. Από την άλλη, σύγχρονες μελέτες διαχωρίζουν αυτή την τάση από τον χαρακτήρα του σκύλου ισχυριζόμενοι ότι η εκδήλωση επιθετικότητας, παραδείγματος χάρη για την κατάκτηση περισσότερων πόρων τροφής, αφορά στιγμιαία περιστατικά που προσδιορίζονται από την κατάσταση που βρίσκεται ο επιτιθέμενος (π.χ. πεινάει).
Σημαντικό στοιχείο που επίσης διαφοροποιείται στις δύο θεωρίες, είναι το γεγονός ότι η μεν πρώτη βασίζεται στο δεδομένο ότι ο σκύλος είναι απόγονος του λύκου, ενώ αντίθετα η άλλη βασίζεται σε σύγχρονες μελέτες ότι σκύλος και λύκος έχουν απλά κοινό πρόγονο. Έτσι η πρώτη επικαλείται έρευνες που έχουν γίνει στην συμπεριφορά του λύκου, ενώ η δεύτερη αρνείται τα αποτελέσματα αυτών των ερευνών επικαλούμενη ότι ο σκύλος δεν είναι απόγονος του λύκου. Επίσης η δεύτερη εκδοχή ισχυρίζεται ότι υπάρχουν λάθη στην μεθοδολογία των ερευνών που κατέληγαν στην κυριαρχική συμπεριφορά του λύκου…διότι χρησιμοποιήθηκαν λύκοι άγνωστοι μεταξύ τους σε τεχνητό περιβάλλον. Αντίθετα έρευνες που έγιναν σε αγέλες που ζούσαν σε φυσικό περιβάλλον έδωσαν στοιχεία ότι οι λύκοι ζούν σαν ανθρώπινη οικογένεια και σπάνια εκδήλωναν επιθετικότητα μεταξύ τους.
Στην πραγματικότητα και οι δύο θεωρίες λένε ακριβώς το ίδιο πράγμα “χρωματίζοντας” απλά διαφορετικές περιοχές στην επιχειρηματολογία τους. Επίσης, είναι σημαντικό να κατανοήσουμε ότι όσα στοιχεία και να συμπεριλάβει μια μελέτη ή μια έρευνα ποτέ δεν θα μπορέσει να τα συμπεριλάβει όλα. Γι’ αυτό και παρακολουθούμε ότι κάθε θεωρία έχει συγκεκριμένη διάρκεια ζωής μέχρι κάποια νέα να την καταρρίψει λαμβάνοντας υπόψιν στοιχειά που η προκάτοχος της δεν είχε “συνειδητοποιήσει”.
Ο ρόλος των “πόρων” στην συμπεριφορά του σκύλου!
Είναι σαφές ότι η διάθεση τόσο της κυριαρχίας, όσο και της επιθετικότητας, έχουν την αφετηρία τους στο συναίσθημα της ανασφάλειας ή της μη επάρκειας των αναγκαίων πόρων για την επιβίωση. Φυσικά λοιπόν και ένας πεινασμένος σκύλος θα είναι πιο “επιθετικός” στην διεκδίκηση της τροφής και φυσικά αυτό θα είναι ένα στιγμιαίο γεγονός… εκτός εάν ο σκύλος πεινάει συνέχεια.
Πως θα μπορούσε να πεινάει συνέχεια ένας σκύλος;
Το DNA όπως όλοι γνωρίζουν προσδιορίζει τον μοναδικό τρόπο λειτουργίας κάθε οργανισμού. Πέρα από τα γενικότερα χαρακτηριστικά με τα οποία το DNA κατατάσσει κάποιον σε ένα είδος ή ένα άλλο, ακόμα και δύο σκύλοι έχουν σαφέστατες διαφορές στην συμπεριφορά τους, μέρος των οποίων προσδιορίζεται από διαφορές του ενός γενετικού κώδικα από τον άλλον.
Πως συνδράμει το DNA σε αυτό;
Παράδειγμα, ένας σκύλος μπορεί να χρειάζεται μεγαλύτερη ποσότητα κάποιων θρεπτικών συστατικών από έναν άλλο για να καλύψει τις ανάγκες του και να βιώσει την αίσθηση της πληρότητας. Φυσικά αυτή η διαφορετικότητα έχει την αφετηρία της στον γενετικό κώδικα …όπως επίσης και σε θέματα μεταβολισμού τα οποία όμως δεν επιθυμώ και δεν είμαι αρμόδιος να περιγράψω. Όπως καταλαβαίνετε αυτός είναι ένας από τους τρόπους που το ατομικό (μοναδικό) DNA διαφοροποιεί μια συμπεριφορά από μια άλλη και έτσι ένας σκύλος μπορεί να εκδηλώνει συχνά επιθετικότητα ή κυριαρχικότητα απέναντι σε άλλους σκύλους, όταν το ζητούμενο είναι η διεκδίκηση της τροφής. (Προς θεού κανένας δεν ισχυρίζεται ότι ένας σκύλος που πεινάει ή είναι λαίμαργος θα γίνει απαραίτητα και επιθετικός. Ένας πεινασμένος σκύλος όμως έχει περισσότερες πιθανότητες να καταφύγει και στην βία, εάν δεν μπορεί να εξασφαλίσει τους απαραίτητους πόρους διαφορετικά.)
Ο Σκύλος …ένα είδος πολλοί εκπρόσωποι…
Ένα παράδειγμα γνωστού λαίμαργου σκύλου, ο οποίος όμως σπάνια διαλέγει την οδό της βίας για την επίλυση των διαφορών του, είναι το Λαμπραντόρ. Εδώ θα δούμε ένα ακόμα κομμάτι του γενετικού κώδικα που διαμορφώνει διαφορετικές συμπεριφορές, αφού αντίστοιχα υπάρχουν φυλές που η βία θα ήταν πιο ψηλά στην ιεράρχηση της ως πιθανής αντίδρασης στο παιχνίδι της επιβίωσης. Αυτό το αναφέρω απλά για γίνει κατανοητό ότι το φάσμα της λέξης σκύλος ξεκινάει από ένα Τσόου Τσόου, μέχρι έναν Γερμανικό ποιμενικό με συμπεριφοριστικές διαφορές που πολλές φορές είναι τόσο έντονες σαν να μιλάμε για άλλο είδος.
Αναφερόμενοι στο συναίσθημα της αν-ασφάλειας.
Κάθε σκύλος έχει διαφορετική αντίληψη για το τι είναι επικίνδυνο ή όχι. Κάποιος σκύλος μπορεί να τρομάξει απλά με έναν θόρυβο την στιγμή που δίπλα του ένας άλλος δείχνει να τον αγνοεί σαν να μην τον έχει καν ακούσει. Στον πρώτο σκύλο με την έκφραση τρόμαξε υπονοούμε την ενεργοποίηση του συστήματος “φυγής ή επίθεσης”, σε αντίθεση με τον δεύτερο που δεν έδωσε σημασία. Τι είναι διαφορετικό λοιπόν στους δύο σκύλους; Υπάρχει πληθώρα λόγων που οδηγούν σε μια “εύφλεκτη” συμπεριφορά. Οι εμπειρίες και το περιβάλλον είναι μέσα σε αυτούς. Μια τραυματική εμπειρία που ταυτίστηκε με έναν έντονο θόρυβο μπορεί να έχουν οδηγήσει τον πρώτο σκύλο σε αυτή την αντίδραση, όπως και το να ζει για μεγάλο χρονικό διάστημα σε ένα έντονα στρεσογόνο περιβάλλον με αποτέλεσμα να παρουσιάζει μια γενική “ευαισθησία” σε έντονες καταστάσεις.
Ανεπάρκεια πόρων και παράλληλα αρνητικές εμπειρίες.
Είπαμε πριν ότι το DNA προσδιορίζει τις ανάγκες ενός οργανισμού σε θρεπτικά στοιχεία. Τι γίνεται λοιπόν όταν αυτά τα θρεπτικά στοιχεία δεν μπορούν να εξασφαλιστούν στις ποσότητες που πρέπει; Το ένα κομμάτι το είδαμε πριν, ο σκύλος μπορεί να γίνει πιο επιθετικός ώστε να διεκδικήσει έναντι των άλλων την απαιτούμενη τροφή.
Η άλλη πλευρά είναι ότι χωρίς τα απαραίτητα στοιχεία ή και τις απαραίτητες ποσότητες από αυτά, μια σειρά από λειτουργίες του οργανισμού του δεν θα μπορούν να γίνουν σωστά. Όταν τα στοιχεία αυτά συσχετιστούν με στοιχεία και λειτουργίες, που στηρίζουν το νευρικό σύστημα μπορούμε να καταλάβουμε ότι η ανεπάρκεια ενός στοιχείου μπορεί να έχει σοβαρές επιπτώσεις στην συμπεριφορά ενός σκύλου. Εάν επίσης αυτή η ανεπάρκεια στοιχείων ξεκινήσει από την ηλικία που το νευρικό σύστημα χτίζεται τότε οι επιπτώσεις μπορούν να είναι ακόμα και μόνιμες, δίνοντας την αίσθηση ότι αυτός είναι ο χαρακτήρας του ζώου. Φανταστείτε τώρα μια σειρά από παράγοντες που συμβαίνουν παράλληλα, όπως ένας σκύλος που μεγαλώνει σε ένα στρεσσογόνο περιβάλλον με συχνά αρνητικά βιώματα και με ανεπάρκεια θρεπτικών στοιχείων…
Άρα “κυριαρχικός” μόνιμα ή στιγμιαία;
Είναι δεδομένο λοιπόν, ότι και στις δύο θεωρίες κρύβεται μέρος της αλήθειας, αλλά όχι η αλήθεια. Φυσικά και είναι στιγμιαίο γεγονός μια κυριαρχική ή επιθετική συμπεριφορά, αλλά και φυσικά μπορεί κάποιος σκύλος βάση των παραπάνω παραδειγμάτων να εμφανίζει συχνά τέτοιου είδους συμπεριφορές, διότι προσπαθεί συνεχώς να εξασφαλίσει την “πληρότητα” και την ασφάλεια έναντι κάποιου άλλου. Τα παραπάνω παραδείγματα είναι απλά ενδεικτικά δεδομένων που μπορούν να οδηγήσουν σε μια “επαναλαμβανόμενη στιγμιαία” συμπεριφορά με κυριαρχικά ή επιθετικά χαρακτηριστικά.
Αυτόν τον σκύλο για λόγους επικοινωνίας τον χαρακτηρίσαμε “κυριαρχικό”, οφείλουμε όμως να γνωρίζουμε ότι κάτω από κατάλληλες συνθήκες που θα εξαφανίσουν το αίσθημα της ανασφάλειας ή την ανεπάρκεια πόρων, η συμπεριφορά αυτή θα εξαφανιζόταν ή τουλάχιστον θα μετριαζόταν.
Η ιεραρχία.
Οι νεότερες έρευνες υποστηρίζουν ότι η έννοια της αγέλης και της ιεραρχίας μέσα σε αυτή έχει αρχίσει να καταρρίπτεται. Δυστυχώς και εδώ το παιχνίδι με τις λέξεις είναι σαφές.
Ας υποθέσουμε ότι έχουμε μια ομάδα 5 σκύλων λαμβάνοντας υπόψιν τα όσα είπαμε και προηγουμένως. Μέσα σε αυτούς υπάρχει και ένας ο οποίος χαρακτηρίζεται από την τάση να διεκδικεί περισσότερο την τροφή του έναντι των άλλων. Αυτό οδηγεί σε αρκετούς καυγάδες που όλοι τον βρίσκουν νικητή. Σε λίγο χρονικό διάστημα κανένας πια δεν αμφισβητεί την κυριαρχία του στην τροφή, αυτό δίνει την εικόνα σε κάποιον που παρατηρεί εξωτερικά, ότι αυτός ο σκύλος είναι «αρχηγική» φυσιογνωμία. Και στους υπόλοιπους 4 όμως, με βάση την ίδια διαδικασία, άσχετα με το εάν το ζητούμενο είναι η τροφή ή το ζευγάρωμα ή ότι άλλο θα μπορούσε να δημιουργήσει μικρές ή μεγάλες εντάσεις, αρχίζουν και δημιουργούνται ιεραρχικές δομές αφού κάποιοι αποδέχονται με μόνιμη διάθεση την ήττα τους και κάποιοι άλλοι κυριαρχούν… ή εάν δεν συμβαδίζει με τις έρευνες … επικρατούν.
Επίσης, αρκετές φορές δεν είναι καν αναγκαία η επικράτηση κάποιου μέσω ενός καυγά για την αποδοχή της δυναμικής του μέσα στην ομάδα – αγέλη. Ο σωματότυπος ή η σιγουριά που αποπνέει μπορούν να κάνουν αποτρεπτικό για τους γύρω του το ρίσκο μιας ενδεχόμενης σύγκρουσης μαζί του. Τώρα για την παρομοίωση ότι οι έρευνες ανακάλυψαν ότι οι λύκοι ζούν σαν ανθρώπινη οικογένεια χωρίς εντάσεις δεν θα το σχολιάσω αλλά θα επισημάνω ότι ακόμα και οι ανθρώπινες “ειρηνικές” οικογένειες…έχουν σαφέστατες ιεραρχικές δομές. Επίσης η παρακολούθηση λύκων στο φυσικό τους περιβάλλον έχει τα πλεονεκτήματα της αλλά δυστυχώς έχει χάσει το δεδομένο της διαδικασίας διαμόρφωσης μιας αγέλης. Οι όποιες κυριαρχικές τάσεις είναι δεδομένο ότι δεν θα ήταν εμφανείς σε μια ήδη διαμορφωμένη ιεραρχία.
Εκπαίδευση και Κυριαρχία.
Ένα ακόμα από τα επιχειρήματα αυτών που αμφισβητούν την θεωρία της κυριαρχίας, είναι το γεγονός ότι σε αυτήν βασίστηκε η ιδέα ότι για να σε υπακούει ο σκύλος σου θα πρέπει να περάσει από μεθόδους πίεσης που θα τον οδηγήσουν στο να αποδεχτεί ότι ο αρχηγός είσαι εσύ. Τώρα το πώς η λανθασμένη εφαρμογή μιας θεωρίας ανατρέπει την ίδια την θεωρία δεν το καταλαβαίνω, αλλά ας προχωρήσουμε.
Αντίθετα η αποδοχή της άλλης πλευράς, οδηγεί στην μέθοδο της θετικής ενίσχυσης – υποκίνησης (αφού δεν ισχύει η ιδέα του αρχηγού και της επικράτησης του) στην οποία δεν περιλαμβάνονται κομμάτια πίεσης προς τον σκύλο, αφού στηρίζεται στην ιδέα της ανταμοιβής (συνήθως με τροφή) όταν ο σκύλος έχει την διάθεση να συνεργάζεται.
Εδώ υπάρχει άλλο ένα παιχνίδι με τις λέξεις. Ο φερόμενος ως αρχηγός μιας αγέλης όπως περιγράψαμε παραπάνω έχει ως βασικότερη δυνατότητα την πλήρη κυριαρχία του πάνω στους πόρους (δηλ. Φαγητό).
Ο δεύτερος ισχυρισμός λοιπόν δείχνει ηθελημένα να αγνοεί: α) ‘Ότι ο άνθρωπος είναι κυρίαρχος στους πόρους αφού αυτός ταΐζει τον σκύλο β) Ότι το να δώσεις ή όχι τροφή σε έναν σκύλο, που αντίστοιχα συνεργάζεται ή δεν συνεργάζεται μαζί σου αποτελεί σαφέστατα μέσο ψυχολογικής πίεσης και πολλές φορές ενεργοποιεί ακριβώς τους ίδιους μηχανισμούς δράσης που κινητοποιούνται στην διάρκεια αναζήτησης της τροφής… ή ακόμα και σε μια μάχη.
Εν κατακλείδι…
Το θέμα της εκπαίδευσης ενός σκύλου δεν μπορεί να είναι πλατφόρμα επίδειξης γνώσεων σε βάρος ενός πλάσματος που αγνοεί όλα όσα λέγονται και γίνονται για λογαριασμό του. Επίσης θα πρέπει να γίνει κατανοητό ότι όλες οι γνώσεις που προέρχονται από κάποιο βιβλίο ή μια έρευνα δεν μπορούν να υποκαταστήσουν την καθημερινή αληθινή παρατήρηση. Η γνώση όπως και η ζωή είναι συνεχώς μεταβαλλόμενη.
Ο σκύλος σήμερα είναι ένα ταχύτατα εξελισσόμενο συμπεριφοριστικά πλάσμα, με ταχύτητα που προσομοιάζει με αυτήν του ανθρώπου. Πρακτικά, εάν κάποιος μπορούσε να παρακολουθήσει την συμπεριφορά μιας αγέλης π.χ. Γερμανικών Ποιμενικών πριν 40 χρόνια και έκανε και ένα αντίστοιχο πείραμα τώρα θα έβλεπε σημαντικές διαφοροποιήσεις. Ο σκύλος όπως και ο άνθρωπος αλλάζουν μέρα με την μέρα συμπεριφοριστικά. Αυτό που χτες θεωρούνταν φυσικό, σήμερα θεωρείται πρόβλημα συμπεριφοράς και αυτό που σήμερα θεωρείται θετικό αύριο μπορεί να θεωρείται εγκληματικό… αυτό είναι το παιχνίδι της εξέλιξης και για να το παρακολουθήσουμε θα πρέπει να το κατανοήσουμε… αλλιώς απλά θα παίζουμε με τις λέξεις.
…συνεχίζεται…
Χρήστος Κούτσης
Εκπαιδευτής Σκύλων